VIDEO

Καταρράκτης

Ο καταρράκτης είναι η θόλωση του φακού του ματιού μας. Για διάφορους λόγους, κυρίως λόγω ηλικίας αλλά και λόγω άλλων προβλημάτων υγείας η παθήσεων του ματιού, γενετικών παραγόντων, εκτεταμένης έκθεσης στον ήλιο και φαρμακευτικών αγωγών ο φακός που έχουμε όλοι στα μάτια μας από εμβρυϊκή ηλικία και είναι υπεύθυνος για τη σωστή διάθλαση του φωτός,  αρχίζει να θολώνει και να δημιουργεί προβλήματα στην όραση μας. Συνήθως επηρεάζει περισσότερο τους ασθενείς σε συνθήκες έντονης ηλιοφάνειας και αρχίζει να χάνεται η καλή αντίληψη της έντασης των χρωμάτων καθώς είναι σαν να προστίθεται ένα φίλτρο στο φακό μας. Σε προχωρημένο στάδιο μειώνεται δραματικά η όραση του ασθενούς και χαλάει την ποιότητα ζωής του.

Εγχείρηση καταρράκτη (Φακοθρυψία)

https://www.youtube.com/watch?v=icYLMmENk_c&ab_channel=NucleusMedicalMedia

Σε οποιοδήποτε στάδιο της εμφάνισης καταρράκτη μπορούμε να επέμβουμε και να διορθώσουμε το πρόβλημα χειρουργικά. Mε την εξέλιξη της φακοθρυψίας, μέσα από πολύ μικρές τομές στον κερατοειδή θρυμματίζεται και αφαιρείται ο φακός που έχει θολώσει και στη θέση του μπαίνει αναδιπλωμένος ένας νέος συνθετικός φακός ο οποίος λύνει οριστικά το πρόβλημα του καταρράκτη. Το χειρουργείο γίνεται με τοπική αναισθησία αφού τοποθετηθούν κολλύρια για να διασταλεί η κόρη του ματιού και η διαδικασία της εγχείρησης κρατάει μερικά λεπτά ανάλογα το είδος του καταρράκτη. Η αποκατάσταση της όρασης είναι σχεδόν άμεση καθώς με τη νέα τεχνολογία υπερήχων μας δίνεται η δυνατότητα να περιοριστεί η μετεγχειρητική φλεγμονή στο ελάχιστο σε σχέση με παλαιότερες μεθόδους.

Μυωπία

Η μυωπία είναι η πιο συχνή διαθλαστική ανωμαλία. Στη μυωπία τα κοντινά αντικείμενα φαίνονται καθαρά, ενώ τα αντικείμενα σε απόσταση είναι θολά αυτό γίνεται γιατί καθώς οι ακτινοβολίες του φωτός διαθλόνται στο μάτι από τον κερατοειδή και το φακό του ματιού, το είδωλο του αντικειμένου που βλέπουμε αντί να σχηματίζεται πάνω στον αμφιβληστροειδή, όπως θα έπρεπε, σχηματίζεται μπροστά από αυτόν. Ο συνήθης λόγος που οδηγεί σε αυτή τη διαθλαστική ανωμαλία είναι το μεγάλο αξονικό μήκος του ματιού και ενώ τα διαθλαστικά μέσα του ματιού (κερατοειδής και φακός) λειτουργούν κανονικά. Η μυωπία διορθώνεται είτε με γυαλιά και φακούς επαφής, είτε με χειρουργικές επεμβάσεις (laser κ.α.). Το γυαλί που χρησιμοποιείται είναι ένας φακός με αρνητικό σφαίρωμα (concave lens) ο οποίος ανακατευθύνει τις ακτίνες του φωτός με τέτοιο τρόπο ώστε το είδωλο να σχηματιστεί πάνω στον αμφιβληστροειδή και όχι μπροστά από αυτόν.

Υπερμετρωπία

Η υπερμετρωπία είναι το αντίθετο της μυωπίας. αυτό σημαίνει ότι ένα αντικείμενο που βρίσκεται σε απόσταση φαίνεται καθαρά, ενώ αντικείμενα που βρίσκονται κοντά είναι θολά. Αυτό γίνεται γιατί καθώς οι ακτινοβολίες του φωτός διαθλονται στο μάτι από τον κερατοειδή και το φακό του ματιού, το είδωλο του αντικειμένου που βλέπουμε αντί να σχηματίζεται πάνω στον αμφιβληστροειδή, όπως θα έπρεπε, σχηματίζεται πίσω από αυτόν. Ο συνήθης λόγος που οδηγεί σε αυτή τη διαθλαστική ανωμαλία είναι το μικρό αξονικό μήκος του ματιού και ενώ τα διαθλαστικά μέσα του ματιού (κερατοειδής και φακός) λειτουργούν κανονικά. Η υπερμετρωπία διορθώνεται είτε με γυαλιά και φακούς επαφής, είτε με χειρουργικές επεμβάσεις (laser κ.α.). Το γυαλί που χρησιμοποιείται είναι ένας φακός με θετικό σφαίρωμα (convex lens) ο οποίος ανακατευθύνει τις ακτίνες του φωτός με τέτοιο τρόπο ώστε το είδωλο να σχηματιστεί πάνω στον αμφιβληστροειδή και όχι πίσω από αυτόν. Είναι φυσιολογικό να γενιόμαστε όλοι οι άνθρωποι με υπερμετρωπία, καθώς το αξονικό μήκος του ματιού είναι πολύ μικρό κατα τη γέννηση μας και όσο μεγαλώνουμε και αυξάνεται το μέγεθος του ματιού μας να παρουσιάζεται ο φυσιολογικός εμμετροπισμος.

Αστιγματισμός

Ο αστιγματισμός είναι άλλη μια διαθλαστική ανωμαλία των ματιών το οποίο προκαλεί θολή όραση είτε σε μακρινά είτε σε κοντινά αντικείμενα. Ο αστιγματισμός συμβαίνει γιατί ενώ η επιφάνεια του κερατοειδούς κανονικά είναι μια ομαλά θολωτή επιφάνεια, στους ασθενείς με αστιγματισμό είναι πιο επίπεδος σε κάποια σημεία με αποτέλεσμα να μη διαθλουνται ομαλά οι φωτινες ακτινοβολίες πάνω στον αμφιβληστροειδή. Ο αστιγματισμός διορθώνεται είτε με γυαλιά και φακούς επαφής, είτε με χειρουργικές επεμβάσεις (laser κ.α.). Το γυαλί που χρησιμοποιείται είναι ένας κυλινδρικός φακός ο οποίος ανακατευθύνει τις ακτίνες του φωτός με τέτοιο τρόπο ώστε το είδωλο να σχηματιστεί πάνω στον αμφιβληστροειδή πιο ομοιόμορφα.

Πρεσβυωπία

Η πρεσβυωπία εμφανίζεται σε όλους τους ανθρώπους κατα την ηλικία των 40 έως 50 ετών. Η μακρινή όραση δεν επηρεάζεται, αλλά χαλάει η κοντινή όραση όπως και στην υπερμετρωπία. Ο λόγος που συμβαίνει αυτό είναι διαφορετικός από της υπερμετρωπίας καθώς το αξονικό μήκος του ματιού δεν είναι μειωμένο. Αυτό συμβαίνει επειδή όσο μεγαλώνουμε, ο κυκλικός μυς που είναι υπεύθυνος για την προσαρμογή του ματιού (τη δυνατοότητά του δηλαδή να εστιάσει) εξασθενεί και δε μπορεί να λειτουργήσει όπως πριν. Αυτο έχει ως συνέπεια οι οπτικές ακτινοβολίες που προέρχονται από κοντινά αντικείμενα να σχηματίζονται πίσω από τον αμφιβληστροειδή. Η πρεσυωπια διορθώνεται με ένα θετικό σφαιρικό φακό (convex lens) ανάλογα με την ηλικία και τη συνολική διαθλαστική δύναμη του ασθενή.

Κερατόκωνος

Ο κερατόκωνος είναι μια πάθηση του κερατοειδούς η οποία προκαλείται από ασθενή σύνδεση των ινών κολαγόνου που σταθεροποιούν τα κύτταρα του κερατοειδούς. Συνήθως είναι σποραδικό και μπορεί να σχετίζεται με έντονο τρίψιμο των ματιών σε μικρή ηλικία (πχ λόγω αλλεργικής επιπεφυκίτιδας) ή κληρονομικό με αυτοσωμικό επικρατές γονίδιο από έναν από τους δύο γονείς. Ανάλογα το στάδιο του κερατόκωνου επηρεάζεται η όραση του ασθενούς, καθώς δημιουργείται ένα “εξόγκωμα” στον κερατοειδή στο σημείο που λεπταίνει. Ανάλογα με το στάδιο της νόσου μπορούμε να επέμβουμε και να το θεραπεύσουμε με Crosslinking με το οποίο σταθεροποιούνται και γίνονται πιο ισχυροί οι δεσμοί κολαγόνου, σταματώντας την εξέλιξη της νόσου.

Διαθλαστικά laser – LASIK/PRK

Τα laser για τη διορθώση των διαθλαστικών ανωμαλιών χρησιμοποιούνται τα τελευταία χρόνια με μεγάλη ακρίβεια και ασφάλεια για τη διόρθωση της μυωπίας, του αστιγματισμού και της υπερμετρωπίας.

Η μέθοδος του LASIK ειναι η μέθοδος που προτιμάται πιο συχνά (εκτός αν υπάρχουν αντενδείξεις) γι’αυτό το σκοπό λόγω της συντομότερης και λιγότερο επώδυνης μετεγχειρητικής πορείας. Κατά τη διάρκεια του LASIK, δημιουργείται ένα flap στον κερατοειδή με το femtosecond laser και στη συνέχεια σμιλεύεται ο κερατοειδής καταλλήλως με το excimer laser ώστε να διορθωθεί το διαθλαστικό σφάλμα. Έπειτα ξανατοποθετείται το αρχικό flap ομαλά στον κερατοειδή και αφήνεται να επουλώσει.

Το PRK χρησιμοποιεiται συνήθως όταν υπάρχει κάποια αντένδειξη για να πραγματοποιηθεί η διόρθωση με LASIK, είτε λόγω του τρόπου ζωής του ασθενούς, είτε λόγω ιδιαιτερότητας του κερατοειδούς. Σε αυτή την περίπτωση, δεν δημιουργείται flap αλλα σμιλεύεται απευθείας ο κερατοειδής αφού πρώτα αφαιρεθεί το επιθήλιό του τελειως. Στη συνέχεια βάζοντας ενα θεραπευτικό φακό επαφής αφήνεται να επουλώσει το επιθήλιο του κερατοειδούς, μια διαδικασία που κρατάει μερικά εικοσιτετράωρα. Η όραση επανέρχεται σταδιακά καθώς ολοκληρώνεται η διαδικασία της επούλωσης.

Γλαύκωμα

Το γλαύκωμα είναι μια ομάδα ασθενειών του ματιού όπου πάσχει το οπτικό νεύρο ανεπανόρθωτα επιφέροντας απώλεια της όρασης. Στις περισσότερες περιπτώσεις αυτό οφείλεται σε αυξημένη ενδοφθάλμια πίεση. Το μάτι παράγει το υδατοειδές υγρό από τις ακτινοειδείς προβολές, το οποίο με τη σειρά του παροχετεύεται από ένα σπογγώδες δίκτυο αγγείων, προς τη φλεβική κυκλοφορία του ματιού. Για διάφορους λόγους αυτή η παροχέτευση του υδατοειδούς υγρού γίνεται πιο δύσκολα με αποτέλεσμα να ανεβαίνει η ενδοφθάλμια πίεση, να πιέζεται το οπτικό νεύρο και να καταστρέφονται οι οπτικές ίνες που το αποτελούν. Αυτό στις περισσότερες περιπτώσεις δεν έχει συμπτώματα για τον ασθενή μέχρι να φτάσει σε πολύ προχωρημένο στάδιο της νόσου. Αρχικά αρχίζουν να παρουσιάζονται ελλείμματα στα οπτικά πεδία του ματιού που έχει υποστεί βλάβη και να χάνεται η περιφερειακή όραση μέχρι να φτάσει σε τελικό στάδιο που επηρεάζεται και η κεντρική όραση του ασθενούς.

Θεραπευτικό laser για το γλαύκωμα SLT/MLT

H laser trabeculoplasty με SLT ή MLT είναι μια σχετικά νάα θεραπευτική προσέγγιση για κάποια είδη γλαυκώματος. Με τη βοήθεια του laser μέσω ενός φακού γωνιοσκοπίας πραγματοποιούνται βολές στο σπογγώδες σύστημα παροχέτευσης του υδατοειδους υγρου, το ακτινωτό. Το laser αυτό δεν καταστρέφει τον υγιή ιστό παρα μόνο διεγείρει τα μελανοκύτταρα που βρίσκονται σε αυτο το σημειο, ώστε να λειτουργήσει καλύτερα το σύστημα αυτό, να παροχετευθεί το υδατοειδές υγρό με μεγαλύτερη ευκολία και συνεπώς να μειωθεί η ενδοφθάλμια πίεση. Αναλόγως με την περίπτωση μπορεί να λειτουργήσει είτε ως μονοθεραπεία ρυθμίζοντας την πίεση του ματιού στα επιθυμητά επίπεδα, είτε επικουρικά μαζί με φαρμακευτική αγωγή για καλύτερη ρύθμιση της ενδοφθάλμιας πίεσης. Τα αποτελέσματα αυτής της μεθόδου κρατάνε για 6 μήνες με 2 χρόνια συνήθως και η θεραπεία μπορεί να επαναληφθεί, χωρίς πρόβλημα, όσες φορές χρειαστεί.

Εκφύλιση της ωχράς κηλίδας

Η εκφύλιση της ωχράς κηλίδος είναι ένα σύνολο παθήσεων του χοριοειδούς και του αμφιβληστροειδούς κατα το οποίο εκφυλίζονται οι φωτοϋποδοχείς του ματιού στην περιοχή της ωχράς κηλίδος με αποτέλεσμα να μειώνεται η κεντρική όραση του ασθενούς σε κοντινή και μακρινή απόσταση. Η ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδος είναι μια πάθηση που συνήθως συναντάμε σε ασθενείς άνω των 60 ετών ενώ μπορεί να έχει αρχίσει να δείχνει σημάδια αρχής της νόσου από μικρότερη ηλικία. Η ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδος μπορεί να είναι ξηρού τύπου που συνήθως εξελισεται πιο αργά ή υγρού τύπου που έχει πιο ραγδαία επιδείνωση και χρειάζεται θεραπεία με ενδοϋαλοειδικες ενεσεις. Το οικογενειακό ιστορικό, το κάπνισμα, η χοληστερίνη και άλλες καρδιαγγειακές παθήσεις μπορεί να επιταχύνουν ή να επιδεινώσουν την εξέλιξη της πορείας της νόσου. Για το λόγο αυτό όλοι οι ασθενείς από την ηλικία των 60 και άνω πρέπει να υποβαλονται ανά τακτά χρονικά διαστήματα σε εξέταση της ωχράς κηλίδας (βυθοσκόπηση και oct).

Διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια

Η διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια δημιουργείται απο βλάβες που  προκαλεί ο σακχαρώδης διαβήτης στα αγγεία του αμφιβληστροειδούς. Αυτές οι βλάβες των αγγείων μπορούν να προκαλέσουν μικροϊσχαιμίες, νεοαγγειώσεις, αιμορραγίες και οίδημα της ωχράς κηλίδος, που με τη σειρά τους θα προκαλέσουν μη αναστρέψιμες βλάβες στην όραση του ασθενους, αν δεν αντιμετωπιστούν κατάλληλα και εγκαίρως. Όλοι οι ασθενής με διαβήτη οφείλουν να ελέγχονται με βυθοσκόπηση και OCT τουλάχιστον μια φορά το χρόνο ή συχνότερα, ανάλογα με την κλινική τους εικόνα από τη στιγμή που θα διαγνωσθούν με σακχαρώδη διαβήτη. Εαν κάποιος διαβητικός ασθενής παρατηρήσει οποιαδήποτε μεταβολή στην όραση του, πρέπει να το αναφέρει άμεσα στον οφθαλμίατρο του, προκειμένου να προβεί σύντομα στις απαραίτητες εξετάσεις.

Αγγειακές αποφράξεις του αμφιβληστροειδούς

Όπως τα αγγεία του εγκεφάλου, έτσι και τα αγγεία του ματιού μπορούν να υποστούν ισχαιμικές βλάβες που να αποβούν καταστροφικές για την όραση. Τα αγγεία του αμφιβληστροειδούς μπορεί να φράξουν παροδικά ή μόνιμα, λόγω κάποιου θρόμβου ή πλάκας χοληστερίνης που θα αποκολληθεί από μεγαλύτερο αγγείο και μέσω της κυκλοφορίας του αίματος θα περάσει στα αγγεία του ματιού (κυρίως στις αρτηρίες).

Ένας άλλος λόγος που σταματάει η κυκλοφορία του αίματος σε κάποιο αγγείο είναι η πίεση που ασκεί το ένα αγγείο πάνω στο άλλο στα σημεία που διασταυρώνονται όταν χάσουν την ελαστικότητά τους (κυρίως στις φλέβες).

Αυτό ανάλογα την έκταση της ισχαιμίας μπορεί να αφήσει μόνιμη ή παροδική απώλεια της όρασης κεντρικά ή σε ορισμένα τμήματα του οπτικού μας πεδίου. Οι παθήσεις που μπορούν να οδηγήσουν σε αυτό είναι η υπέρταση, η αθηρωματική νόσος, η δυσλιπιδαιμία, ο σακχαρώδης διαβήτης, οι καρδιακές αρρυθμίες, η υπνική άπνοια, αυτοάνοσα νοσήματα, νεοπλασίες και άλλες αιματολογικές διαταραχές που επηρεάζουν την πηκτικότητα του αίματος.

Ο μόνος τρόπος αντιμετώπισης αυτών των ισχαιμιών είναι η σωστή ρύθμιση των κείμενων νοσημάτων και η μείωση των παραγόντων κινδύνου όπως η διακοπή του καπνίσματος, η σωστή διατροφή (μεσογειακή), η μείωση του στρες και η άσκηση. Όταν εγκατασταθεί η ισχαιμία στον αμφιβληστροειδή χρειάζεται παρακολούθηση από οφθαλμίατρο και παρέμβαση σε περίπτωση που δημιουργηθούν επιπλοκές ώστε να διατηρηθεί η καλύτερη δυνατή όραση στον πάσχοντα οφθαλμό.

Μυοψίες – Αποκόλληση υαλοειδούς

Τα αναφερόμενα “μυγάκια” ή ιστός αράχνης που αντιλαμβάνονται όλοι οι άνθρωποι κάποια στιγμή στη ζωή τους, ειδικά όσο μεγαλώνουν, είναι αδιαφάνειες που δημιουργούνται στο υαλώδες σώμα (το “ζελέ” του ματιού) με τα χρόνια. Το υαλώδες σώμα αποτελείται κυρίως από νερό και ίνες κολλαγόνου. Όσο μεγαλώνουμε τα κύτταρα του υαλώδους χάνουν τη σύσταση τους και δημιουργούνται ανάμεσα τους ρευστοποιήσεις και στη συνέχεια συρρικνώνεται ο όγκος του και δημιουργούν αυτά τα ενοχλητικά, αλλά αθώα οπτικά φαινόμενα, κυρίως σε φωτεινό φόντο. Καθώς συρρικνώνεται το υαλώδες σώμα ασκεί ελκτικές δυνάμεις προς τον αμφιβληστροειδή με τον οποίο εφάπτεται και μπορεί να προκαλέσουν και αλλά οπτικά φαινόμενα τις φωτοψίες (λάμψεις ή φλας ιδιαίτερα σε πιο σκοτεινό περιβάλλον).

Στη συνέχεια το υαλώδες αποκολλάται από τον αμφιβληστροειδή σε βάθος χρόνου και προκαλείται η οπίσθια αποκόλληση υαλοειδούς. Αυτή είναι μια αθώα αποκόλληση στις περισσότερες περιπτώσεις η οποία ολοκληρώνεται στην πλειοψηφία των ασθενών χωρίς επιπλοκές. Σε μια μικρή μερίδα των ασθενών κατα τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας μπορεί να τραυματιστεί ο αμφιβληστροειδής και να προκληθεί κάποια ρωγμή που με τη σειρά της να οδηγήσει σε μια πιο επικίνδυνη κατάσταση, την αποκόλληση του αμφιβληστροειδούς. Για το λόγο αυτό οφείλουμε όταν παρατηρήσουμε αυτά τα συμπτώματα για πρώτη φορά να ελέγξουμε την ακεραιότητα του αμφιβληστροειδούς με βυθοσκόπηση στις πρώτες 24-48 ώρες και αναλόγως να λάβουμε τις κατάλληλες οδηγίες προφύλαξης και επανεξέτασης από τον οφθαλμίατρο μας.

Βλεφαρίτιδα

Η βλεφαρίτιδα είναι μια χρόνια φλεγμονή των βλεφάρων στη βάση των βλεφαριδων. Είναι η πιο κοινή πάθηση των οφθαλμών και συναντάται σε όλες της ηλικίες αλλά συχνότερα σε παιδιά και σε ηλικίες άνω των 50 ετών. Δεν είναι απειλητική για την όραση αλλά είναι υπεύθυνη για την πρόκληση ξηροφθαλμίας, επιπεφυκίτιδας, κακής ποιότητας δακρύων που προκαλεί θολή όραση, δυσανεξίας στη χρήση φακών επαφής και δημιουργίας χαλαζιών και άλλων βλαβών στην επιφάνεια των βλεφάρων. Οι λόγοι που οδηγούν στη βλεφαρίτιδα είναι πολλοί με τους πιο συνηθισμένους να είναι η ποιότητα του δέρματος, περιβαλλοντικοί παράγοντες, μικρόβια στην επιφάνεια των βλεφάρων, αλλεργίες, φαρμακευτικές αγωγές και πολύ συχνά προκαλούνται από ένα παράσιτο, το demodex, το οποίο μοιάζει με τα ακάρεα της σκόνης. Η θεραπεία της βλεφαρίτιδας γίνεται με ζεστές κομπρέσσες και καθαρισμό των βλεφάρων σε χρόνια βάση καθώς είναι μια χρόνια ασθένεια που έχει συχνές υποτροπές. Σε πιο έντονες περιπτώσεις μπορεί να χρειαστεί εξατομικευμένη θεραπεία ανάλογα με το ιστορικό του ασθενούς.

Χαλάζιο

Το χαλάζιο είναι μια καλοήθης κύστη (λιποκοκκιωματώδης) που σχηματίζεται στο άνω ή στο κάτω βλέφαρο λόγω απόφραξης των μεϊβομιανών αδένων (αδένες που βρίσκονται μέσα στα βλέφαρά μας). Η απόφραξη αυτή προκαλείται από  φλεγμονή που δημιουργείται στους μεϊβομιανούς αδένες και συνήθως σχετίζεται με βλεφαρίτιδα, ειδικότερα σε συνθήκες πιο ζεστού περιβάλλοντος που ιδρώνουμε περισσότερο ή από έντονο τρίψιμο των βλεφάρων. Πολλές φορές επιμολύνεται το σημείο της φλεγμονής με μικρόβια και προκαλεί πόνο και έντονο οίδημα του βλεφάρου. Η βασική του αντιμετώπιση είναι συντηρητική φαρμακευτικά με ζεστές κομπρέσες και αλοιφή ή κολλύρια και σε περιπτώσεις που επιμένει μπορεί να αντιμετωπισθεί με χειρουργική αφαίρεση.

Σύνδρομο ξηρού οφθαλμού (Ξηροφθαλμία)

Όταν τα μάτια μας δεν έχουν αρκετή ενυδάτωση πάσχουμε από ξηροφθαλμία. Αισθανόμαστε τα μάτια μας να τσούζουν, να έχουν ξένο σώμα, να κοκκινίζουν, να καίνε και παραδόξως να δακρύζουν αντανακλαστικά.

Υπάρχουν 2 βασικοί λόγοι που προκαλούν ξηροφθαλμία: 1. δεν παράγει αρκετά δάκρυα ο οργανισμός μας ή 2. δεν παράγει καλής ποιότητας δάκρυα λόγω ανεπάρκειας στη λιπιδική στιβάδα των δακρύων. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα τα δάκρυα που παράγουμε να μην απλώνονται ομοιόμορφα στην επιφάνεια του ματιού μας, να εξατμίζονται πιο γρήγορα από το κανονικό και να μας προκαλούν ξηροφθαλμία.

Οι λόγοι που συμβαίνει αυτό έχουν να κάνουν με την ηλικία, ορμονολογικές διαταραχές, τη διατροφή, τον τύπο του δέρματος αλλά προβλήματα υγείας και φαρμακευτικές αγωγές που λαμβάνουμε για αυτά, χρήση φακών επαφής και μειωμένος αριθμός βλεφαρισμών (κυρίως λόγω χρήσης οθόνης Η/Υ κ.α.).